اختلالات کبدی
اختلالات کبدی از جمله نتایج رژیم‌های غذایی نامناسب است و متأسفانه کبد چرب نیز با وزن ارتباطی مستقیم داشته و با توجه به افزایش چاقی در جوامع مختلف (از جمله ایران) بر تعداد مبتلایان به این بیماری روز به روز افزوده می‌شود. دکتر سعید حسینی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی، درباره‌ی نقش رژیم غذایی در بروز و درمان کبد چرب سوالات زیر را پاسخ می‌دهند:
آقای دکتر! تعریف شما از کبد چرب چیست؟
منظور از کبد چرب، رسوب چربی (عمدتا از چربی‌های خنثی مانند تری گلیسیرید) در کبد است که اگر در رابطه با مصرف الکل باشد به آن کبد چرب الکلی گفته می‌شود اما اگر در اثر تجمع چربی در سلول‌های کبدی باشد به بیماری کبد چرب غیر الکلی شهرت می‌یابد.
سلول‌های کبدی که به طور طبیعی جایی برای تجمع چربی نیستند در این بیماری جایگاهی برای رسوب چربی شده و اگر این تجمع چربی همراه با التهاب باشد به آن کبد چرب غیر الکلی همراه با التهاب در نسج کبد گفته می‌شود. بیماری کبد چرب در هر سنی دیده می‌شود، اما بیشترین شیوع آن بین ۴۰ تا ۶۰ سالگی است و در میان خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود.
میزان شیوع بیماری کبد چرب تا چه حد است؟
شیوع کبد چرب در جوامع مختلف متفاوت است. احتمال پیدایش کبد چرب غیرالکلی با وزن بیمار ارتباط مستقیم دارد و با توجه به افزایش چاقی در جوامع مختلف از جمله ایران، شیوع این عارضه نیز رو به رشد است.
چه کسانی بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند؟
وجود عوامل خطری همچون چاقی، وجود زمینه‌های افزایش قند و چربی خون و بی تحرکی احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. البته مصرف برخی داروها نیز می‌تواند باعث رسوب چربی در کبد شود.
جالب است بدانید، کاهش سریع وزن در کسانی که قبلاً به چاقی مبتلا بوده‌اند هم می‌تواند این عارضه را در پی داشته باشد، بنابراین اگر تصمیم به لاغر شدن گرفته‌اید راه اصولی را در پیش بگیرید، هر چند که طولانی‌تر است اما کم‌ترین عارضه را برای‌تان به همراه خواهد داشت.
در ضمن، افزایش تمایل افراد جامعه به استفاده از غذاهای آماده و استفاده از روغن‌ها مخصوصاً روغن‌های اشباع از یک سو و تغییر الگوهای زندگی و عادات نادرست غذا خوردن از سوی دیگر، موجبات ابتلای به کبد چرب را فراهم می‌آورد.
علل تغذیه‌ای که به کبد چرب می انجامد، کدام است؟
هنوز مشخص نیست که کدام غذاها بیماری را تشدید می‌کنند اما غذاهای چربی که مملو از روغن‌های اشباع هستند و مواد غذایی که اندیس گلایسمی‌شان (شاخص قند) بالا است در بروز این بیماری نقش داشته و بهبود را نیز به تأخیر می‌اندازند، یعنی غذاهایی مانند برنج، نان سفید و ماکارونی و همچنین میوه‌هایی که شاخص قندشان بالا است باید کمتر در رژیم غذایی این افراد به چشم بخورند.
افزایش تمایل افراد جامعه به استفاده از غذاهای آماده و استفاده از روغن‌ها مخصوصاً روغن‌های اشباع از یک سو و تغییر الگوهای زندگی و عادات نادرست غذا خوردن از سوی دیگر، موجبات ابتلای به کبد چرب را فراهم می‌آورد
در ضمن می‌دانید، غذاهایی که شیرینی زیاد و چربی بالایی دارند، فشارخون را بالا می‌برند و این اختلال از عوامل اصلی ایجاد کبد چرب به حساب می‌آید. از این رو، کنترل این فاکتور نیز یک اقدام پیشگیرانه است.
در این بیماری چه مواد غذایی باید بیشتر و کدام‌ها کمتر مصرف شوند؟
اگر رژیم غذایی افراد سالم باشد و از همه‌ی گروه‌های غذایی به اندازه‌ی متعادل و متناسب استفاده کنند، مشکلی برای افراد پیش نمی‌آید، حتی مواد غذایی سالم و مفید هم اگر به میزان زیاد استفاده شوند، مُضر خواهند بود. مقدار چربی مصرفی و دریافتی روزانه نیز باید از ۳۰ درصد انرژی روزانه‌ی فرد بیشتر نشود.
چه توصیه‌ای برای بیماران دارید؟
نکته‌ی مهم در بهبود این بیماری رفع چاقی، کنترل چربی‌های خون، کنترل قند خون، افزایش فعالیت بدنی و اصلاح شیوه‌ی تغذیه است که همه می‌توانند در بهبود این بیماری کمک کننده باشند اما از همه مهم‌تر کنترل وزن است.
در ضمن کاهش وزن در افراد چاق باید به تدریج صورت گیرد زیرا همان طور که گفتیم کاهش وزن سریع خود می‌تواند به کبد چرب منتهی شود. کاهش وزن باید تدریجی و در یک دوره زمانی انجام شود. کافی است که افراد تنها ۱۰ درصد از وزن خود را کاهش دهند.
روی این ۱۰ درصد بسیار تاکید می‌شود زیرا کاهش سریع وزن باعث تشدید کبد چرب می‌شود. بسیاری از افراد تا درمان اصلی این بیماری را می‌شنوند، بسیار نگران می‌شوند و اقدام به کاهش وزن غیراصولی و سریع می‌کنند. این کاهش وزن بهتر است اصولی باشد، چرا که مراکزی که به صورت غیرتخصصی اقدام به کاهش وزن می‌کنند اگرچه باعث می‌شوند که وزن فرد کم شود اما چون در این کاهش وزن سریع مقدار زیادی از آب بدن فرد از دست می‌رود، بهبود در بیمار ایجاد نمی‌شود و بیشتر او را با مشکل رو به رو می‌کند.
نتایج تحقیقات
دانشمندان معتقدند که اگر رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید، می‌توانید بیماری کبد چرب را مهار کنید.
بر اساس مطالعه‌ای که محققان «بیمارستان اطفال بوستون» روی موش‌ها انجام داده‌اند، رژیم‌های غذایی مملو از کربوهیدرات‌هایی که سریع جذب می‌شوند، می‌تواند موجب ابتلا به بیماری کبد چرب و در نتیجه نارسایی کبد و مرگ بیمار شود.
در این مطالعه محققان موش‌ها را تحت رژیم‌های غذایی شیرین و کم شیرین قرار دادند. رژیم‌های غذایی شیرین، قند خون را به سرعت بالا می‌برند، در حالی که رژیم‌های غذایی کم شیرین به آرامی قند خون را افزایش می‌دهند. موش‌هایی که رژیم غذایی شیرین داشتند نوعی آرد ذرت تصفیه شده مصرف می‌کردند که سریع جذب می‌شد و موش‌هایی که رژیم غذایی کم شیرین داشتند آرد ذرتی مصرف می‌کردند که به کندی جذب می‌شد.
نکته‌ی مهم در بهبود این بیماری رفع چاقی، کنترل چربی‌های خون، کنترل قند خون، افزایش فعالیت بدنی و اصلاح شیوه‌ی تغذیه است که همه می‌توانند در بهبود این بیماری کمک کننده باشند اما از همه مهم‌تر کنترل وزن است
نان سفید، برنج سفید، بیشتر غلات تصفیه شده برای صبحانه از جمله غذاهای شیرین هستند که قند خون را در افراد به سرعت بالا می‌برند. در عوض اکثر سبزیجات، میوه‌ها و غلات تصفیه نشده، نمونه‌هایی از غذاهای کم شیرین هستند که قند خون را به کندی می‌افزایند.
در این مطالعه به هر دو گروه موش‌ها مقادیر مساوی از مجموع کالری‌ها، چربی، پروتئین و کربوهیدرات داده شد. پس از ۶ ماه هر دو گروه موش‌ها هم وزن بودند اما چربی در خون و کبد موش‌هایی که رژیم غذایی شیرین داشتند دو برابر موش‌هایی بود که رژیم غذایی کم شیرین داشتند.
دکتر دیوید لودویگ، مدیر این پروژه در بیمارستان اطفال بوستون گفت: «یافته‌های جدید استدلالی بسیار قوی در اثبات این امر است که یک رژیم غذایی شیرین موجب ابتلای انسان به بیماری کبد چرب می‌شود و رژیم غذایی کم شیرین از ابتلا به این بیماری پیشگیری می‌کند.»