فواید گلپر
هر یک از ما حداقل یک بار انار یا باقلا را با گلپر خورده‌ایم و بو و مزه آن برای ما آشناست…
این ادویه را چقدر می‌شناسید؟ آیا با خواص آن آشنایید؟ دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، متخصص فارماکوگنوزی و استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران، در مورد این گیاه و خواص تغذیه‌ای و درمانی آن، این‌گونه توضیح داده‌اند.
آیا این درست است که گلپر یک چاشنی ایرانی است؟
بله، گلپر گیاهی است که فقط در ایران می‌روید و به همین دلیل به «هراکلیوم پرسیکوم» معروف است. تمام گیاهانی که پایان نامشان «پرسیکوم» است، به نام کشورمان ثبت شده‌اند. محل رشد این گیاه بیشتر نواحی مرتفع (۱۵۰۰-۲۰۰۰ متر ارتفاع) و پر آب مثل رودخانه‌های اطراف شمشک، گچسر، دیزین، اوشان و تونل کندوان است و از این مناطق به سایر نقاط ایران ارسال می‌شود. میزان برداشت گلپر به حدی نیست که به خارج از ایران صادر شود.
بهار فصل رویش این گیاه خودرو و وحشی است. برگ‌های گلپر بزرگ و پهن است و قطر آن گاهی از نیم متر هم بیشتر می‌شود. گیاه گلپر از خانواده گیاهان چتری یا جعفری و گل آن بسیار زیبا و شبیه چتر است. قطر این گل‌ها گاهی به بیش از ۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. گل‌های سفید رنگ در خرداد و تیر ماه باز می‌شود. شهریور و مهر ماه فصل برداشت دانه‌هاست.
شیشه‌های رنگی تیره یا ظروف فلزی با در محکم، بهترین ظروف برای نگهداری دانه‌های اسانس‌دار هستند
دانه‌های گلپر پهن هستند، بویی نافذ دارند و قطر آن‌ها از ۴-۶ میلی‌متر بیشتر نمی‌شود. برای برداشت دانه‌ها چترها را می‌چینند و آن‌ها را در یک پارچه می‌تکانند تا دانه‌ها بریزد. برگ و ساقه این گیاه هم بوی نافذی دارد و از ساقه تو خالی آن گرچه مزه تند و تیز و تلخی دارد، ترشی بسیار خوشمزه‌ای درست می‌کنند. دانه‌های گلپر مشابهی از نظر بو و مزه ندارد و از قدیم به دلیل خوراکی بودن و از آنجا که مصرف آن محدودیت و ممنوعیتی ندارد، آن را پودر می‌کردند و به عنوان ادویه مستقیم یا همراه با سایر ادویه‌ها در ترشی‌ها یا در غذاها می‌ریختند.
دانه‌های گلپر خواص درمانی یا تغذیه‌ای هم دارند؟
بله، گلپر خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدنفخ بالایی دارد و معمولاً همراه با مواد غذایی نفاخ مثل باقلا استفاده می‌شود. دانه‌های گلپر خاصیت تقویت‌کنندگی معده هم دارند و هضم‌کننده خوبی هستند. افرادی که معده ضعیف یا تنبلی دارند، می‌توانند از پودر گلپر به عنوان ادویه در غذا استفاده کنند.
اسانس دانه‌های گلپر خاصیت ضدمیکروبی دارد و همانند سیر و پیاز شوینده معده محسوب می‌شود. از این ادویه به عنوان نگه‌دارنده مواد غذایی از فساد نیز استفاده می‌شود.
متأسفانه با توجه به اینکه این گیاه فقط در ایران آن هم در نواحی خاصی می‌روید، مطالعه چندانی روی اسانس آن انجام نشده و در مورد سایر خواص این گیاه نیز اطلاعاتی در دسترس نیست.
آیا این موضوع درست است که برخی افراد به گلپر حساسیت دارند و با مصرف آن کهیر می‌زنند؟
کلاً گیاهان خانواده جعفری می‌توانند ترکیب‌های کومارینی داشته باشند که برای برخی افراد حساسیت‌زاست و مشکلات نوری روی پوست ایجاد می‌کند. یعنی فردی که به این گیاهان حساسیت دارد، در اثر مصرف یا تماس پوستی با آن‌ها و قرار گرفتن در آفتاب، دچار لک‌های پوستی قهوه‌ای، قرمز یا تاولی می‌شود که گاه خارش دارد. البته درصد کمی از افراد به ترکیب‌های کومارینی حساس هستند اما به هر حال اگر فردی در اولین تماس با گلپر یا سایر گیاهان چتری یا مصرف آن‌ها این نوع حساسیت را مشاهده کرد، دیگر نباید این گیاهان را مصرف کند زیرا با مصرف بیش از یک بار ممکن است حساسیت افزایش یابد و لک‌ها یا تاول‌ها تمام بدن را فرا بگیرند.
برای نگهداری بلندمدت دانه‌های گلپر باید آن‌ها را پودر کنیم؟
بهتر است دانه گلپر را تا هنگام مصرف پودر نکنیم البته این در مورد تمام دانه‌های گیاهان خانواده جعفری مثل زیره، رازیانه و گشنیز صدق می‌کند زیرا اسانس در دانه گیاهان محبوس است و اگر آن‌ها را در شرایط درست نگهداری کنیم، تا ۳-۲ سال قابل استفاده‌اند اما وقتی دانه‌ها پودر می‌شود، اسانس آن‌ها به سرعت تبخیر می‌شود و خاصیتش را از دست می‌دهد و دوام آن‌ها در شرایط مناسب نگهداری به ۶ ماه می‌رسد. البته بهتر است دانه‌ها را هنگام مصرف یا حداکثر یکی دو هفته قبل از مصرف پودر کرد.
دانه‌های گلپر را در چه ظرفی و در چه دمایی نگهداری کنیم؟
شیشه‌های رنگی تیره یا ظروف فلزی با در محکم، بهترین ظروف برای نگهداری دانه‌های اسانس‌دار هستند. دانه‌ها را باید در مکانی دور از رطوبت و نور نگهداری کرد. بدترین ظروف برای نگهداری دانه‌های اسانس‌دار، ظروف پلاستیکی است. اندازه ظرف نیز باید با حجم ادویه متناسب باشد زیرا هوای داخل ظرف می‌تواند باعث اکسیده شدن اسانس شود و بو و خاصیت آن را تغییر دهد.
گلپر خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدنفخ بالایی دارد و معمولاً همراه با مواد غذایی
نفاخ مثل باقلا استفاده می‌شود
باید ظرف را در یخچال بگذاریم؟
نه، اما بهتر است در مکانی خنک و دور از گرما و رطوبت باشد زیرا گرما باعث از بین رفتن اسانس می‌شود.
در عطاری‌ها دانه گلپر را یا در گونی می‌ریزند و باز می‌فروشند یا در کیسه‌های پلاستیکی بسته‌بندی می‌کنند. کدام نوع را تهیه کنیم بهتر است؟
اگر دانه‌ها در گونی در معرض گرما یا نور قرار گیرند به مرور زمان کهنه می‌شوند ولی در بسته‌بندی، ماندگاری گلپر بالاتر می‌رود اما پلاستیک بدترین ظرف برای نگهداری دانه‌های اسانس‌دار است زیرا اسانس‌ها پلاستیک را حل و خلل و فرجی ایجاد می‌کنند که با چشم دیده نمی‌شود ولی اسانس از میان آن‌ها تبخیر می‌شود. بهتر است به محض خرید دانه‌ها، آن‌ها را از بسته‌بندی خارج و به ظروف شیشه‌ای رنگی یا فلزی منتقل کرد.